لقب جامع‌ترین کتاب رضوی از آن «عیون اخبار الرضا (ع)»

شیخ صدوق (ره) که رئیس المحدّثین بود، در قرن چهارم کتاب «عیون اخبار الرضا (ع)» را نوشت و به پاس علاقه حاکم وقت به امام رضا (ع) به او تقدیم کرد.

امام رضا (ع) حدود ۲۰ سال امامت مسلمانان را بر عهده داشت که ۱۷ سال آن را در مدینه و سه سال را در خراسان به سر برد و سرانجام به دستور مأمون (خلیفه وقت عباسیان) مسموم شد و در آخرین روز از ماه صفر سال ۲۰۳ هجری به شهادت رسید. از آن حضرت احادیث و روایات بسیاری به جا مانده که در کتاب «عیون اخبار الرضا» گردآوری شده است؛ کتابی که ۱۶۳ سال پس از شهادت حضرت توسط شیخ صدوق (ابن بابویه) تألیف شد و البته ماجرای جالبی هم دارد.

به گفته شیخ صدوق در مقدمه کتاب، زمانی که «صاحب بن عباد دیلمی» وزیر وقت و حاکم شیعی آن دوران در ستایش امام علی‌بن موسی‌الرضا (ع) اشعاری را می‌سراید و آن را به شیخ هدیه می‌دهد، او نیز کتاب عیون اخبار الرضا را به پاس زحمات صاحب بن عباد می‌نویسد و به او اهدا می‌کند. شیخ صدوق پس از نقل دو قصیده صاحب، در مقدمه کتابش آورده است: «‌هدیه‌ای بهتر از این کتاب که از معارف بی‌کران امام رضا (ع) تألیف شده است، نیافتم تا در پاسخ دو قصیده ابن عباد بفرستم». کتابی که لقب جامع‌ترین اثر رضوی را به خود اختصاص می‌دهد،‌ چرا که در ۶۹ باب احادیث امام رضا (ع) و احادیثی امامان قبلی (منقول از امام رضا) را درج کرده‌ و موضوعات مختلفی همچون فقهی، اخلاقی، سیره و کلام را بیان کرده است.

لازم به ذکر است که ابوالقاسم اسماعیل بن عبّاد، فرزند عباس ملقّب به «صاحب» و مشهور به «صاحب بن عبّاد» در ۱۶ ذیقعده سال ۳۲۶ قمری در اصفهان متولد شد. پدر و اجداد صاحب، از بزرگان و سرشناسان اصفهان بوده و مرتبه وزارت داشتند. عبّاس پدر صاحب بدان مرتبه از بزرگی و احترام رسیده بود که مردم او را «شیخ امین» می‏‌گفتند.

«صاحب بن عباد» مشهور به معجم‌الادباء سرانجام در شب جمعه ۲۴ صفر سال ۳۸۵ قمری به سرای باقی شتافت. پیکر وی با شکوه هرچه تمام‌تر در ری تشییع و سپس به زادگاهش در اصفهان منتقل شد.

م ه / ح ی